Samsun bölgesini, İngiliz ve Rumların varlığından dolayı, milli mücâdele çalışmalarının başlaması için uygun görmeyen Mustafa Kemal, 25 Mayıs 1919’da Samsun’dan Havza’ya hareket etti. Gelişinin ertesi günü, kendisini ziyarete gelen Havza’nın ileri gelenlerine; “Hiçbir zaman ümitsiz olmayacağız; çalışacağız, memleketi kurtaracağız.” diyerek onlara ümit ve cesaret vererek, mâneviyatlarını yükseltmeye çalışmıştır.
28 Mayıs 1919'da, valilere ve bağımsız mutasarrıflıklar ile Erzurum’daki 15. Kolordu, Ankara’daki 20. Kolordu, Diyarbakır’daki 13. Kolordu Komutanlıklarına ve Konya’daki 2. Ordu Müfettişliğine bir genelge göndermişti. Bu genelge şöyledir:
“İzmir’in ve maalesef bunun arkasından da Manisa ve Aydın’ın işgali, gelecekteki tehlikeyi daha açık olarak sezdirmiştir. Yurt bütünlüğümüzün korunması için, milletçe gösterilen tepkinin daha canlı ve sürekli olması gerekir. Yaşayışımızda ve millî bağımsızlığımızda gedikler açan işgâl ve ilhak gibi olaylar, bütün millete kan ağlatmaktadır. Izdıraplar dindirilemiyor, sindirilmesi ve katlanılması mümkün olmayan bu duruma derhal son verilmesinin bütün medeni milletlerle büyük devletlerin adalet ve nüfuzundan sabırsızlıkla beklendiğini göstermek maksadıyla, önümüzdeki hafta içinde ve çeşitli illere göre, Pazartesi başlayıp çarşamba günü müracaatın arkası alınmak üzere, büyük ve heyecanlı mitingler yapılarak milli gösterilerde bulunulması, bunun bütün kasaba ve köylere kadar yaygınlaştırılması, bütün büyük devletlerin temsilcileriyle Babıâli’ye etkileyici telgraflar çekilmesi...”
“...memleketin her taraftan istîlâya uğrayabileceğini böyle bir durum olduğunda çete teşkilatından yararlanılabilineceğini, ayrıca düzenli kuvvetlerin dağıtılmaması ve derli toplu bulundurulmasının gerekli olduğunu...”
Mustafa Kemal, 30 Mayıs 1919'da Havza’da, milli bilincin uyanması ve İtilaf devletlerinin Türk halkının tepkisini görmesi için İzmir’in işgalini protesto eden bir miting düzenledi. Bu tür mitinglerin tüm yurtta da yapılmasını istedi.
Mustafa Kemal, yurdun çeşitli yerlerinde başlayan halk heyecanını ortak bir çizgi üzerinde birleştirmek istiyordu. Ferdi bilinçten milli bilince ulaşılmasını istiyordu.
Başta İstanbul’da düzenlenen altı büyük miting olmak üzere, ülkenin değişik bölgelerinde 100’e yakın miting ve gösteri düzenlenmiştir. Bunun üzerine Harbiye Nezareti, Mustafa Kemal’e 31 Mayıs’ta bir tel yazısı göndermişti Bu yazıda İngiltere Fevkalade Komiserliği’nin Harbiye nezaretine bir nota verdiği belirtilerek olup bitenler hakkında Mustafa Kemal’den açıklama yapması isteniyordu. Bu konuda İstanbul’a gönderdiği raporda Mustafa Kemal Paşa :
"...Ancak, milletin bağımsızlığı ve varlığını tehlikeye düşüren işgal, cana kıyma ve zulüm gibi İzmir bölgesinde görülmekte olan olayların ve benzerlerinin tekrarlanmasına karşı, ne milletin heyecanını ve içindeki acıları ne de bundan doğacak milli gösterileri engelleyip durdurmak için kendimde ve hiç kimsede bir güç ve kudret göremeyeceğim.”
diyerek milletin iradesinin önünde durulamayacağını belirtmiştir.
5 Haziran 1919’da ise, yine Havza’dan Paris Barış Konferansı’nda Osmanlı Devleti’ni temsil edecek olan Sadrazam Damat Ferit Paşa’ya konferansta öncelikle savunması gerekli olan hususları işaret etmiştir. Bu telgrafında Mustafa Kemal Paşa, özellikle iki noktanın büyük önem arz ettiğini söylemiştir. Bunlardan ilki, “devlet ve milletin mutlak olarak tam bağımsızlığı” ikincisi ise “vatanın ana topraklarında çoğunluğun azınlığa fedâ edilmemesidir.”
Mustafa Kemal Paşa’nın Havza’daki son faaliyetleri ise, Havza’daki silah depolarını boşalttırarak, bunları evlere taşıtması ve Mondros Mütarekesi hükümlerine göre toplattırılarak İstanbul’a gönderilmek üzere o bölgeye getirilmiş olan 3. Kolorduya ait 10.000 kadar sürgü kolu ve 12 kadar top kamasına el koydurmasıdır.
Maddeler
1. İzmir'den sonra devam eden Manisa ve Aydın'ın işgâli, tehlikelidir.
2. Vatan sınırlarının bütünlüğü için, milli tepkiler daha canlı tutulmalı.
3. Milletin katlanamayacağı bu işgâllere bir son verilmeli
4. Büyük devletlerin temsilcilerine ve İstanbul Hükümeti'ne protesto telgrafları çekilmeli
5. Mitingler yapılmalı.
6. Hıristiyan halka saldırı ve düşmanlıktan sakınılmalı
Açıklamalar
* Milli direnişe başlangıç niteliğindeki ilk milli genelgedir.
* Sadece, Milli Mücadele dönemindeki belgelerden, Mustafa Kemal'in imzasının bulunduğu tek belgedir.
* Mustafa Kemal İzmir’in işgalini halkın uyarılması ve birleştirilmesi için kullanmak istemiştir.
* Mustafa Kemal’in isteği üzerine bundan sonra mitingler düzenlenmesi, Mustafa Kemal’in lider olarak benimseneceğini göstermektedir.
* Mustafa Kemal’e Havza’daki faaliyetlerinin sonucu olarak; İngilizlerin baskısıyla, 8 Haziran 1919’da İstanbul hükümetinden, kendisini İstanbul’a geri çağıran bir telgraf geldi. Mustafa Kemal bu çağrıya uymayıp 11 Haziran 1919’da Amasya’ya geçti ve 22 Haziran 1919'da daha kapsamlı bir genelge olan Amasya Genelgesi’ni yayımladı.
bura
